Το προικοκάλεσμα
Την Παρασκευή γινόταν το «προικοκάλεσμα» για να δείξει η νύφη τα προικιά της. Η παρουσίαση της προίκας είναι σωστή ιεροτελεστία. Βλέποντας τα προικιά μπορείς να διαπιστώσεις με πόσα ξενύχτια, κλάματα, γέλια, τραγούδια, όνειρα και ελπίδες τα ετοίμασε αυτό το κορίτσι. Είναι επιτεύγματα εξαιρετικής κοινωνικής αξίας.
Το πρωί, οι κοπέλες σιδέρωναν και άπλωναν την προίκα στα σκοινιά ή στα δέντρα της αυλής για να τα δει το χωριό. Τα προικιά στη συνέχεια τα μάζευαν μεγάλες ή απλά παντρεμένες γυναίκες και τα τοποθετούσαν προσεκτικά μέσα σε μπόγους μαζί με βασιλικό και λουλούδια για να συνοδεύει όλη η ευωδία και η μυρωδιά του βασιλικού τη νύφη στον έγγαμο βίο της.
Το μεσημέρι της Παρασκευής σε κάποια χωριά οι φίλες της νύφης έφτιαχναν πίτες, έβαζαν τα κομμάτια σε πήλινες πιατέλες και ντυμένες με τις καλές φορεσιές τους, πήγαιναν στο σπίτι του κουμπάρου να τον φιλέψουν, δηλαδή κατά κάποιον τρόπο, του «κάνουνε το τραπέζι», στο σπίτι του.
Πηγή: Το βιβλίο της Θεοδώρας Σπ. Μηνούδη, ΘΡΑΚΗ Αντίλαλοι της Ανατολικής Ρωμυλίας, από τις εκδόσεις του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης.
Το πρωί, οι κοπέλες σιδέρωναν και άπλωναν την προίκα στα σκοινιά ή στα δέντρα της αυλής για να τα δει το χωριό. Τα προικιά στη συνέχεια τα μάζευαν μεγάλες ή απλά παντρεμένες γυναίκες και τα τοποθετούσαν προσεκτικά μέσα σε μπόγους μαζί με βασιλικό και λουλούδια για να συνοδεύει όλη η ευωδία και η μυρωδιά του βασιλικού τη νύφη στον έγγαμο βίο της.
Το μεσημέρι της Παρασκευής σε κάποια χωριά οι φίλες της νύφης έφτιαχναν πίτες, έβαζαν τα κομμάτια σε πήλινες πιατέλες και ντυμένες με τις καλές φορεσιές τους, πήγαιναν στο σπίτι του κουμπάρου να τον φιλέψουν, δηλαδή κατά κάποιον τρόπο, του «κάνουνε το τραπέζι», στο σπίτι του.
Πηγή: Το βιβλίο της Θεοδώρας Σπ. Μηνούδη, ΘΡΑΚΗ Αντίλαλοι της Ανατολικής Ρωμυλίας, από τις εκδόσεις του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης.
Λόγιοι και καλλιτέχναι εν τω έξω ελληνισμώ: το προικοκάλεσμα Κ. Γ. Μακρίδης | |
File Size: | 1140 kb |
File Type: |
Το γίγνισμα
Το βράδυ φίλες της νύφης την πήγαιναν στο χαμαμ. Οι γυναίκες από το σόι του γαμπρού έπαιρναν τα διάφορα προσίφερα, τα δώρα δηλαδή που της έστελνε ο γαμπρός στα οποία επικρατούσε ο καθρέφτης και πήγαιναν να χτενίσουν τη νύφη και να βάψουν τα φρύδια της με μια ειδική ουσία σαν χένα. Σε άλλα χωριά γινόταν μια παγανιστική-μυστικιστική τελετουργία, η γίκνα ή το γίκνισμα. Η γίκνα φτιάχνεται από τη χένα και τη φωτιά. Για παράδειγμα στους Ασβεστάδες, τυλίγουν το μικρό δαχτυλάκι της νύφης με βαμβάκι και του βάζουν φωτιά. Η νύφη σβήνει το βαμβάκι μέσα στη χένα. Σε άλλα χωριά βάζουν τη γίκνα σε όλες τις κλειδώσεις των χεριών, ενώ σε άλλες περιοχές βάζουν αυτό το σημάδι στο μέτωπο για να δείξουν ότι αυτοί που το έχουν είναι και καλεσμένοι στο γάμο. Στη Μάδυτο, τραγουδώντας τη μελλόνυμφη οι φίλες της την προπαραμονή του γάμου όταν την «κνιάζαν» της έλεγαν:
«Βάλε κινά στα χέρια σου
στα πέντε δάκτυλά σου
που κάτσαν και κεντήσανε
τής προύκας τα μαντήλια».
Στη συνέχεια έφερναν την κουλούρα του γάμου (πρωτόψωμα), τη στόλιζαν με κόκκινη κλωστή και τη φώτιζαν με τρία κεράκια που συμβόλιζαν την Αγία Τριάδα. Τα κεριά και το κόκκινο χρώμα προοικονομούσαν την καλή κι ευτυχισμένη ζωή του ζευγαριού. Χόρευαν όλοι μαζί την κουλούρα με χορούς συγκαθιστούς, κουλουριαστούς καθώς και τον χορό γίκνα.
Πηγή: Ελένη Φιλιππίδη, www.e-istoria.com
«Βάλε κινά στα χέρια σου
στα πέντε δάκτυλά σου
που κάτσαν και κεντήσανε
τής προύκας τα μαντήλια».
Στη συνέχεια έφερναν την κουλούρα του γάμου (πρωτόψωμα), τη στόλιζαν με κόκκινη κλωστή και τη φώτιζαν με τρία κεράκια που συμβόλιζαν την Αγία Τριάδα. Τα κεριά και το κόκκινο χρώμα προοικονομούσαν την καλή κι ευτυχισμένη ζωή του ζευγαριού. Χόρευαν όλοι μαζί την κουλούρα με χορούς συγκαθιστούς, κουλουριαστούς καθώς και τον χορό γίκνα.
Πηγή: Ελένη Φιλιππίδη, www.e-istoria.com
Περισσότερα για την γίκνα
[Κυριακίδης 1910, 49] Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή) Θράκης: Ντη Μπαρασκευή του γαμπρού η ταϊφάς κι του κουμπάρου θα πααίν' 'ς τση νύφ'ς, θα ντη βάνουν να καθήσ' 'ς του σκαμνί κι θα ντη βάνουν κνα κι μαζ'ά κι θα τραγ'δούν "Βάλτι κινά 'ς τα χέρια τσου, 'ς τα πέντι δάκτυλά τσου...". Του βράδ' θα φουνάξουν τα κουρίτσια, θα τα φ'λέψουν φαγ'τά. Χουρεύουν κι βάζουν κ'νά κι φρύδια. Του Σαββάτου του βράδ' θα πααίν η γαμπρός 'ς τση νύφ'ς να χουρέψουν του κνα γκετζέ. Θα πααίν' 'ς του σπίτ' τση νύφ'ς, θα πάρουν ένα τάσ' γ'ουμάτου κνα κι τρία κηριά αναμμένα κι θα του παίρνει κάθα μν'ά να χουρεύ' ντη γκνα και να ρίχνη παράδις μέσα. Ούλις θα ντη χουρέψουν ντη γκνα κι τσοι παράδις θα τσοι μάσουν, να τσοι κάνουν γλέντ' ύστ'ρα απ' ντη χαρά κι του λέν' "τα βαέν'α". Αμα χουρέψουν ντη γκνα, θα τσοι κιράσουν κι θα φύγουν. Ερμηνεία του καταγραφέα: Κνα γνετζέ = η νύκτα του κνα. Να χουρεύ' ντη γκνά: Η φράσις δεν είναι δυνατόν να αποδοθεί άλλως. Δεν πρέπει δε να νομισθεί ότι υπάρχει ιδιαίτερον είδος χορού. Δηλοί δε απλώς τούτο, ότι χορεύει αυτή έχουσα εις τας χείρας την κνα, ήτις θεωρείται εν τη περιστάσει ταύτη ως έμψυχον ον, ευχαριστούμενον εκ του χορού. Ανάλογον τι δηλαδή ως και επί παιδίων "χορεύω το παιδί" = πάλλω αυτό εις τας χείρας μου εν ρυθμώ.
[Οικονομίδης 1936-37, 88] Καλλίπολη Ανατολικής Θράκης: Αφού επιτεθεί η κνα επί των δακτύλων της νύμφης αδομένων των στίχων "Χριστέ μεγαλοδύναμε...", άρχεται χορός εκ μόνον των αρρένων, ων ο πρώτος λαμβάνων εις την χείρα το τρυβλίον το περιέχον την κναν μετά της λαμπάδος χορεύει, είτα εναποτιθείς κερμάτιον αργυρούν εντός της κνας αποδίδωσιν αυτό άλλω, όστις ορχείται και αυτός προς ολίγον εναποτιθείς νόμισμα και ούτω καθεξής. Εως ότου πάντες οι παριστάμενοι ηγήσωνται του χορού και εναποθώσι το προαιρετικόν αυτών δώρον. Το δε συναχθησόμενον ποσόν είναι δώρον της προμνηστρίας. [Σταμούλη-Σαραντή 1939, 171] Καστανιές Ανατολικής Θράκης: Το Σάββατο αφού τρώγανε το βραδυνό, ο γαμπρός μέσα σε κούπα έστελνε τον κινά στη νύφη. Ενα κορίτσι που ζούσε ο πατέρας κι η μητέρα τ' αφού τον δούλευε καλά με το χέρι τον έβαζε μέσα στο τάσι και βαστώντας το τάσι έσερνε το χορό και τραγουδούσε: "Δόσε μου μάνα μ' την ευχή σ', τώρα στα κνιάσματά μου...". [Στάλιου 1940, 322] Κομοτηνή: Την Πέμπτη το βράδυ όλες αυτές που θα πήγαιναν μαζί με την νύφη στο λουτρό, μαζεύονταν και χόρευαν έως τα μεσάνυκτα, τον τελευταίο δε χορό πριν κοιμηθούν τον λέγαν της κινάς, βάζαν μέσα σ' ένα τάσι ή σε μια βαθειά κούπα μια οκά κινά και τρία κεριά στερέωναν αναμμένα, η νύφη θα έσερνε το χορό, μετά το πρώτο γύρο την διαδεχόταν η αδελφή και μετά όλα τα κορίτσια κατά σειρά συγγενείας, έπειτα δε αι γυναίκες. Τον χορό συνώδευε ένα ειδικό τραγούδι το εξής: "Βάλτε κινά στα νύχια της και μόσχο στα μαλλιά της...". Μετά χορεύανε και οι άνδρες και όταν τελείωνε ο χορός θα φεύγανε όλοι εκτός από τα κορίτσια που μέναν να κοιμηθούν με την νύφη. [Κουλερής 1970, 171] Αμφια Ροδόπης, πρόσφυγες από το Χάσκιοϊ Ανατολικής Θράκης: Οταν ο κνας ετοιμαστή, τοποθετείται σε ένα πιάτο και στερεώνουν τρία κεριά-σπαρματσέττα. Η κουμπάρα κρατώντας πρώτη τον χορό και τον κνα, χορεύει αυτόν και ακολουθείται από τις αρχιτρίκλινες. Ακολουθούν οι συγγενείς και ο λοιπός κόσμος, ενώ συγχρόνως υποχρεούνται να ασημώσουν τον κνα ρίπτοντας ο καθείς μερικά κέρματα στο πιάτο. Με το τέλος του χορού, η κουμπάρα βάζει στην νύφη πρώτα τον κνα. Την ζύμη δηλαδή αυτή την βάζει στο άκρον του δακτύλου και την στερεώνει με έναν επίδεσμο. Η παραμονή της ζύμης όλη την νύκτα στο χέρι δίδει το χαρακτηριστικό ανεξίτηλο χρώμα στο δέρμα. Το ίδιο κάνουν όλες οι κοπέλλες. [Τσομπανλιώτης 1979, 247] Κυανή Εβρου: Το Σάββατο έπαιρναν τρεις λαμπάδες, γίκνα (κόκκινη σκόνη ανακατεμένη με ξύδι) κι μια κ'λούρα. Εβανσκαν μέσα σ' ένα τσιανάκι (πιάτο) την κ'λούρα, τσιτούσαν ψ'λά στην κλούρα σταυρουτά τ'ς λαμπάδες, τ'ς άναβαν κι χόρευαν με τ' γκάιντα. Καθένας που έσερνε το χορό, έρριχνε λεφτά στο τσιανάκ' κι χόρευε τη γίκνα. Ούλ' έπρεπε να χορέψ'ν τ' γίκνα. Υστερα έβαφαν τ' νύφ' με τ' γίκνα. [Κρικόπουλος 1979, 147] Κρυόνερο Ανατολικής Θράκης: Σαν νύχτωνε, ξεκινούσε ο γαμπρός με φίλους του παλληκάρια, συγγενικά του πρόσωπα από το σπίτι του. Ψηλά στο δεξί του χέρι κρατούσε ένα ασημένιο τάσι. Μέσα στο τάσι υπήρχε κινάς από σκόνη και πήγαινε τραγουδώντας στο σπίτι της νύφης. Στο σπίτι της νύφης ήτανε καλεσμένα συγγενικά πρόσωπα για να παρευρεθούνε στην ιεροτελεστία που θα γίνουνταν, στην ιεροτελεστία του κινιάσματος της νύφης. Οταν έφτανε η πομπή του γαμπρού, τους περνούσανε όλους μέσα στο σαλόνι. Ο γαμπρός με τους φίλους του αρχίζανε τον χορό και σε κάθε γύρο οι ίδιοι ρίχνανε χρήματα μέσα στο τάσι με τον κινά. Κερνούσε η νύφη την παρέα, της παρέδιναν το τάσι κι ύστερα φεύγανε. [Δήμας 1980;, 108] Καρωτή Διδυμοτείχου: Η Γίκνα είναι συρτός χορός που χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, με λαβή των χεριών απ' τις παλάμες. Οι άνδρες πιάνονται όλοι μαζί μπροστά, και ακολουθούν όλες οι γυναίκες, πίσω. Περιγραφή βημάτων και σχήμα πελμάτων. [Καβακόπουλος 1993, 218] Δυτική Θράκη: Ο χορός της Γίκνας είναι κυκλικός γυναικείος χορός, εθιμικός του γάμου, αρχικά ασυνόδευτος, ύστερα συνοδευμένος από όργανα, που μετά το 1930 εκτελείται μόνο ενόργανα και τα λόγια της μελωδίας του (προερχόμενης από την περιοχή Διδυμοτείχου) δεν σώζονται. Το όνομά του οφείλεται στο έθιμο που συνοδεύει. Σχήμα βημάτων με πέλματα και μουσική καταγραφή σε 2/4 του χορού της Γίκνας του γάμου. |
[Σταμούλη-Σαραντή 1934, 322] Καστανιές Ανατολικής Θράκης: Το Σάββατο αφού έτρωγαν το βραδυνό στου γαμπρού έβαζαν σ' ένα τάσι αλεύρι και στη μέσ' έμπηγαν ένα λεμόνι, γύρω σ' αυτό κεριά σπαρματσέτα εξ ή οκτώ ζευγαρωτά και τ' άναφτανε. Ενα παλληκάρι το γύριζε σ' όλους τους καλεσμένους. Ολ' θα μπήξτε μέσα στ' αλεύρι γρόσι, πενηντάρι, 'κατοστάρι, τέταρτο, μετζίτι, σουλτάν Μαχμούτ (φλουριά που έκοψε ο σουλτάνος Μαχμούτ, η αξία του ήταν εβδομήντα-ογδόντα γρόσια, τα έλεγαν και μαχμουντιέδες), την αρχή έκαμνε 'πο τον πατέρα, τη μητέρα, το σύντεκνο. Αφού τελείωσε τον γύρο σ' όλους τότε με την μουσική μπροστά, το παλληκάρι με το τάσι στο κεφάλι που φεγγολογούσε, με το σύντεκνο και τους καλεσμένους 'πο πίσω πάγαινανε στη νύφη, χόρευανε το τάσι στην αυλή κ' ύστερα το έδινανε στη νύφη με τ' ασημώματα. Πολλές φορές μαζεύουντανε πεντακόσια και εξακόσια γρόσια. Με τη μουσική ύστερα θα πάνε το σύντεκνο σπίτι τ'. Αυτό έλεγανε κινά, για κνιάσματα.
[Σταμούλη-Σαραντή 1934, 323] Τζετώ Ανατολικής Θράκης: Ο γαμπρός με τη μουσική θα στείλ' μέσα σε κούπα τον κινά στη νύφη. Ενα κορίτσ' που να ζη ο πατέρας κ' η μητέρα τ', αφού τον δουλέψ' καλά με το χέρι τ' θα τον βάλει μέσα στο τάσι και βαστόντας το σέρνει το χορό και τραγουδεί: "Βγάλε το δαχτυλίδι σου που είναι διαμαντένιο και μάλαξε και τον κινά σε τάσι ασημένιο". Τα κορίτσια με την αράδα σέρνε το χορό. Κείνο που σέρνει, βαστάει τον κινά. Ολοι θα τον ασημώσνε, πρώτος θα τον ασημώσ' ο πατέρας κ' η μητέρα. Τ' ασημώματα είνε της νύφης. "Βάλε κινά στα χέρια σου, στα πέντε δάχτυλά σου, να πάρης και τον τσελεπή μέσα στ' αρχοντικά σου". Η νύφη θα βάλει κινά στα νύχια τ'ς, ύστερα θα βάλ'νε και τα κορίτσια. Απ' τον κινά λίγο θα στείλ'νε στο γαμπρό, κείνος θα βάλει μόνε στο μικρό δάχτυλο. [Παπαθανασίου 1953, 267] Χανδρά Ορεστιάδας: Ετοιμάζουν τη γίκνα (κινά) και την βάζουν ζυμωμένη μέσα σε μια καούκα (κούπα χωμάτινη και γυαλομένη). Ανάβουν δυο κεριά, τα στήνουν μέσα στην κούπα της κινάς και πιάνονται σε χορό τα κορίτσια και χορεύοντας βγαίνουν από το σπίτι στην αυλή, τραγουδώντας το τραγούδι: "Νέρ' χελιδονάκι μου γοργό, νέρ' γοργό μου χελιδόνι, τσ' χαράς τα παλλικάρια...". Με τη σειρά, παλλικάρια και κορίτσια, άνδρες και γυναίκες, όσοι θέλουν να χορέψουν, παίρνουν το χορό βάζοντας κάποιο νόμισμα στην κούπα της γίκνας. Αφού χορέψουν όλοι, και οι γονείς του γαμπρού, παίρνουν μέσα την γίκνα, μετρούνε τα χρήματα και τα δίνουν στο γαμπρό. [Μαυροπούλου 1958, 266] Θράκη: Το Σάββατο το βράδυ κάνουν τον κινά και τον χορεύουν και στου γαμπρού και στης νύφης το σπίτι. Τον κινά τον έχουν μέσα σε μια κούπα και μέσα βάζουν τρία αναμένα κεριά. Οποιος πάρει την κούπα με τον κινά για να χορέψη πρώτος ρίχνει μέσα και χρήματα. Ο γαμπρός πηγαίνει με τα όργανα και παίρνει τον κουμπάρο, του κάνει τραπέζι και όλοι μαζί, κουμπάροι, γαμπρός, μπράτιμος, και μπρατίμια (παράγαμπροι) χορεύουν τον κινά και τους βάζουν κινά στα χέρια. Μετά, στο σπίτι της νύφης, σπάζουν πάλι δύο πίτες μαζί, μία που έχουν φέρει από του γαμπρού και μία της νύφης, τρώνε, χορεύουν τον κινά - πρώτα τον είχαν χορέψει στου γαμπρού το σπίτι - και φεύγουν αφού τους κάνη δώρα η νύφη. [Μωυσιάδης 1986, 220] Ορεστιάδα Εβρου: Η Γίκνα είναι χορός του γάμου. Μικτός χορός. "Κνα" είναι το χρώμα που βάφουν στην περιοχή αυτή της Θράκης τα νύχια τους οι γυναίκες, ή την τελευταία φάλαγγα των δαχτύλων. Σε αυτό το χρώμα οφείλει το όνομά του ο χορός. Λαβή των χεριών από τους καρπούς, με τεντωμένους τους αγκώνες προς τα κάτω. Ο χορός έχει δύο τρόπους εκτέλεσης. Περιγραφή βημάτων και σχήματα με πέλματα. [Μωυσιάδης 1986, 220] Πεντάλοφο Ορεστιάδας: Αλλος τρόπος εκτέλεσης του χορού της γίκνας. Ο πρωτοχορευτής ή η πρωτοχορεύτρια, όταν χόρευε στο γάμο ανάμεσα στον κόσμο, κρατούσε ένα γιουβετσάκι (τάσι πήλινο), με τρία κεριά αναμμένα, αφού πρώτα αυτός(ή) ασήμωνε (έβαζε κέρμα, χρήματα στο τάσι). Στη συνέχεια ασήμωνε ο κόσμος για την νύφη. Καλύτερος ήταν ο χορευτής ή η χορεύτρια που θα χόρευε χωρίς να σβήσουν τα αναμμένα κεριά. Αφού έκανε ένα γύρο μέσα στον κόσμο, ο πρώτος(η) έδινε το γιουβετσάκι (τάσι) στη δεύτερη(ο), ανάλογα με την τοποθέτηση, για να πάει τελευταίος(α) στο χορό. Μετά από κάθε ολόκληρο γύρω μέσα στον κόσμο, ο(η) εκάστοτε πρώτος(η), έδινε στον δεύτερο το τάσι και πήγαινε τελευταίος. Τα χρήματα που συγκέντρωναν ήταν δώρο για τη νύφη. Ο χορός μέσα στο πέρασμα του χρόνου δεν έμεινε στα στενά πλαίσια του γάμου, αλλά χορεύτηκε στις διασκεδάσεις (πανηγύρια, γλέντια) με τον ίδιο κινησιολόγιο, αλλά δίχως ασήμωμα. Περιγραφή των βημάτων και σχήματα με πέλματα. [Boxell 1990, 19] Διδυμότειχο: Υπάρχουν πολλοί τρόποι κίνησης των χεριών αλλά τα βήματα είναι βασικά τα ίδια σε όλη την ελληνική Θράκη. Ο χορός λέγεται Διδυμότειχος Συρτός και μια μορφή του λέγεται χορός της Γίκνας. Ο ρυθμός είναι 2/4 και τα χέρια με τους αγκώνες λυγισμένους. [Σωτηροπούλου & Τσιάκα 1990, 53] Ψαθάδες Εβρου: Το βράδυ του Σαββάτου, η πεθερά ετοίμαζε την οκνά. Την έφτιαχνε σε ένα πιάτο και μέσα σ' αυτό τοποθετούσε τρία κεράκια. Κατά την διάρκεια της ετοιμασίας της οκνάς οι συγγενείς του γαμπρού χόρευαν και τραγουδούσαν, και όταν η κνα ήταν έτοιμη η πεθερά κρατώντας την χόρευε πρώτη το χορό Γίκνα. Μετά τον χορό, οι συγγενείς του γαμπρού, όχι όμως η πεθερά, πήγαιναν την κνα στο σπίτι της νύφης. Εκεί το σόι της ήταν συγκεντρωμένο σε ένα δωμάτιο όπου θα γινόταν το βάψιμο. Τα αγόρια άρχιζαν να χορεύουν ένα-ένα αυτό το πιάτο και όποιος το χόρευε μπροστά έριχνε μέσα σ' αυτό χρήματα. Μετά από μερικούς χορούς, οι φίλες της νύφης έπειρναν το πιάτο και της έβαφαν τα χέρια (τις παλάμες και την ονυχοφόρο φάλαγγα των δακτύλων εξωτερικά) και τα έδεναν με πανιά για να πιάσει η μπογιά. Μετά έβαφαν τα δικά τους χέρια και επέστρεφαν το πιάτο στους συγγενείς του γαμπρού, που το πήγαιναν στο σπίτι του για να βάψουν οι κοπέλες από το σόι του τα χέρια τους. Το βάψιμο έδειχνε ότι υπάρχει σχέση χαράς ανάμεσα σ' αυτά τα άτομα. |